Merhaba sevgili okurlar.
Bugün Mezopotamya’nın kadim inançlarından Ezidiliğin en anlamlı ritüellerinden biri olan Cema Bayramı’nı sizlere öz ve sade bir şekilde anlatmak istiyorum. “Cema”, Kürtçe’de “toplanma” anlamına gelir ve bu bayram, Ezidiler için manevi arınma, toplumsal birlik ve direncin kutlandığı kutsal bir hafta. Laliş Vadisi’nin mistik atmosferinde hayat bulan bu bayramın ne olduğunu, nasıl ve ne zaman kutlandığını, Ezidilerin neler yaptığını ve bu bayramın Ezidiler için taşıdığı derin anlamı keşfedelim. Türkiye’den dünyaya uzanan Ezidi diasporasının bu özel bayramına bir yolculuk yapalım.

CEMA BAYRAMI NEDİR?

Cema Bayramı, Ezidilik inancının en önemli hac ritüellerinden biridir. Ezidilik, tek Tanrı’ya (Ezda) inanan, Zerdüştlük, Maniheizm ve diğer kadim Mezopotamya inançlarından izler taşıyan monoteist bir dindir. Tanrı, dünyayı yedi kutsal melek (Heft Sur) aracılığıyla yönetir; liderleri Melek Tavus’tur. Tavus kuşuyla sembolize edilen bu melek, yenilenme ve sadakatin temsilcisidir.

Cema Bayramı, bu inancın merkezi olan Irak’taki Laliş Vadisi’nde, Şeyh Adi bin Müsafir’in 12. yüzyılda kutsal kıldığı türbe etrafında kutlanır. “Toplanma” adıyla anılan bu bayram, Ezidilerin dünyanın dört bir yanından bir araya geldiği, manevi ve toplumsal bağlarını güçlendirdiği bir dönemdir.

CEMA BAYRAMI NE ZAMAN KUTLANIR?

Cema Bayramı, Ezidi dini takvimine göre her yıl 6-13 Ekim tarihleri arasında, yedi gün boyunca kutlanır. Bu tarihler, sonbaharın başlangıcına denk gelir ve bereket, yenilenme ile kış yağmurları için dua zamanını simgeler.

CEMA BAYRAMI NASIL KUTLANIR VE EZİDİLER NE YAPAR?

Cema Bayramı, yoğun manevi ritüeller ve toplumsal etkinliklerle doludur. Bayram, Laliş Vadisi’ndeki Şeyh Adi Türbesi’nde sabah dualarıyla başlar. Ezidiler, Melek Tavus’a ve Heft Sur (Ezidilik inancındaki Yedi Kutsal Melek)’e adanmış ilahiler okur, türbenin etrafında üç kez tavaf ederek hacı unvanı alır.

Kutsal sudan içilir ve yüzler yıkanır; bu, manevi arınmayı temsil eder. İlk günlerde oruç tutulur; bu, nefsi terbiye etme ve Tanrı’ya yakınlaşma amacı taşır. Bayramın beşinci günü doruk noktasıdır: Bir boğa kurban edilir. Bu ritüel, sonbaharın gelişini ve bereket duasını simgeler (Ezidiler arasında GAKUJ adıyla anılır).

Akşamları, “qewal” adı verilen dini müzisyenler, nefesli çalgılar ve deflerle kutsal ilahiler seslendirir. Bu ilahiler, Ezidiliğin yaratılış mitlerini ve Melek Tavus’un hikmetini anlatır.

Mezarlık ziyaretleri de önemlidir; Ezidiler, atalarının ruhlarının bu dönemde döndüğüne inanır ve dualarla onları anar. Laliş, renkli kıyafetler, halaylar, danslar ve toplu yemeklerle şenlenir; aileler birleşir, çocuklar gelenekleri öğrenir, gençler mirası devam ettirme sorumluluğunu hisseder.

Ayrıca yukarıda belirttiğim Cema Bayramı ritüellerinin Ezidi şeyhi Reva tarafından Kürtçe olarak isimlendirilmesi de şu şekildedir. Kendisi ile yaptığım görüşme sonrası bu bilgiler paylaşılmıştır:

• Birinci gün – Siwarkirina Periyan
• İkinci gün – Daleqandina Dar û Benda Şêx Adî
• Üçüncü gün – Sema
• Dördüncü gün – Ziyareta Şêx Şems
• Beşinci gün – Xer Dayin
• Altıncı gün – Tewafa Çiyayê Arafatê
• Yedinci gün – Xatir xwestin

CEMA BAYRAMI’NIN EZİDİLİK VE EZİDİLER İÇİN ANLAMI

Cema Bayramı, Ezidiler için sadece dini bir ritüel değil, aynı zamanda kimliklerini ve dirençlerini kutlama zamanıdır. Tarih boyunca 72 kez soykırıma uğramış bir halk olarak – en son 2014’te IŞİD’in Şengal saldırılarıyla – Ezidiler, bu bayramda bir araya gelerek “Biz buradayız” der.

Laliş Vadisi, inancın kalbi olarak, onların manevi sığınağıdır. Bayram, toplumsal dayanışmayı güçlendirir, diaspora topluluklarını birleştirir ve sözlü geleneklerin aktarılmasını sağlar. 2023’te Irak’ta resmî tatil ilan edilmesi Ezidiler için çok önemli olsa da, hâlâ özgürce kutlama mücadelesi veriyorlar.

Cema Bayramı, acılarla dolu bir tarihe rağmen umudu, birliği ve inancın ışığını simgeler.

TÜRKİYE VE DÜNYADA CEMA BAYRAMI

Türkiye’de Ezidiler, ağırlıklı olarak güneydoğuda, özellikle Mardin, Şanlıurfa, Şırnak ve Batman gibi illerde yaşar; ancak sayıları geçmişe kıyasla azalmıştır. Göçler nedeniyle Almanya, Ermenistan, Suriye ve diğer ülkelerde yaşayan Ezidi diasporası, Cema Bayramı’nı kutlamak için Laliş’e akın eder.

Türkiye’deki Ezidiler, güvenlik ve kültürel baskılar nedeniyle bazen bayramı daha sade şekilde, yerel ibadet yerlerinde veya aile toplantılarında kutlar. Özellikle 2022 yılından itibaren Midyat’ta bulunan Ezidiler – ki bunlar daha çok 2014 yılında IŞİD’in Şengal’de yaptığı soykırımdan kaçan Ezidilerdir- İdil’in Mağara Köyü ve Midyat’a bağlı diğer Ezidi köylerinde Cema Bayramı’nı kutluyorlar.

Dünyada ise, özellikle Almanya’daki büyük Ezidi toplumu, Laliş’e gidemese de kültürel dernekler ve dini merkezlerde bayramı anar, ilahiler okur ve gelenekleri yaşatır. Ancak her nerede kutlanırsa kutlansın, Cema Bayramı, Ezidilerin ortak ruhunu ve direncini yansıtır.

BİR HALKIN IŞIĞI VE MİRASI

Cema Bayramı, Ezidilerin ışığını, dayanışmasını ve tarih boyunca koruduğu mirası kutlayan bir köprü. Laliş’in kutsal vadisinde yankılanan ilahiler, yakılan ateşler ve birleşen kalpler, insanlığın en eski hikâyelerinden birini anlatıyor.

Eğer bir gün bu bayrama tanıklık ederseniz, o manevi havayı soluyun; çünkü bu, bir halkın inancına ve direncine dokunmak demek.

Ezidilere barış ve huzur dileyerek, bir sonraki yazıda buluşmak üzere diyorum.

Işıkla ve barışla kalın.